Banda Roon

Banda roon. Hindi, banda rito/ fotosearch.com

Pag nagtanong ka ng direksyon doon sa mga taga-amin, ang karaniwang umpisa ng sagot sa iyo ay paparoon, paparito. Banda roon, banda rito. Ganyan. Wala halos eksaktong sagot. Puro approximate lang. Sa amin kasi noong panahong early ‘80s, wala namang landmark na istruktura. May mga bahay na naman sa tabi ng kalsada, pero di sila gaanong pansinin dahil walang pinta at medyo magkakapareho ang kanilang mga itsura.

 

Kadalasan, ang mga palatandaan noon ay mga puno sa lugar o kaya, hugis ng lupa. Pag puno ang sinabing tatandaan mo, kailangan may ideya ka ng mga puno – bukod sa punong niyog at punong mangga. Pag lupa ang paglalarawan, iyon ay kung patag, kung padahilig at kung paakyat. Pag baguhan ka o naliligaw doon sa amin, dapat matama kang makikinig sa pinagtatanungan mo. Sikapin mong intindihin ang ibinigay na instruction dahil pag hindi, mapapalayo ang iyong lakad.

 

Puno ang madalas noong palatandaan/ freefoto.com/preview

 

Basic ang direksyong alam at kinasanayan ng mga taga-amin.

 

Apat ang direksyong maaring puntahan/ fotosearch.com

Pa-ilaya, ibig sabihin, going North. Pa-ibaba, ibig sabihin, going South. Pa-silangan, going East. Pa-kanluran, going West.

 

Sa akin noon, medyo pina-simple ko na lang. Ang reference point ko lagi ay ang kinatatayuan ng aming bahay. Pag pa-ilaya, papunta sa kanto, sa highway. May mga dyip na roon, papuntang sunod na lungsod at may dumaraan na ring bus papuntang Maynila.

 

Pag pa-ibaba naman, papuntang iskul. Elementary school ng ibaba. May mga dyip na rin doon noon – byaheng pa-bayan. Pagdating nila sa bayan, may byahe naman do’n ng dyip at bus papuntang probinsya, sa Capitol. Makakarating ka na sa regional hospital, sa Kapitolyo o kaya sa pier.

 

Pag pa-kanluran, ang ibig sabihin sa akin noon ay papunta sa kuluong para umigib o kaya sa gubat, para mangahoy o pumitas ng mga bungang-kahoy.

Pag pa-silangan naman, ang ibig sabihin, papalabas ng kalsada. Ito iyong pangunahing kalsada ng nayon namin, hindi pa noon aspaltado, hindi sementado. Pag sa gawing iyon ka pupunta, malamang ikaw ay papasok sa eskwela o trabaho, gagala o kaya, makikipanood ng tv.

 

Pag pasilangan, ganito ang mabubungaran/ http://www.flickriver.com

 

Ang clincher, medyo accurate ang reference point ko, hehe… Ang bahay namin ay talagang nasa boundary ng ilaya at ibaba. Nasa pagitan siya ng dalawang magkatabing nayon. Hindi eksaktong-eksakto, dahil ang bahay naman namin,  papasok pa sa loob. Lalakad ka pa ng mga 700 na metro bago makarating sa amin.

 

Saan nga ba?/ fotosearch.com

Ang trouble, hindi malaman ng mga tao kung kami ba ay taga-ilaya o taga-ibaba. Sa paningin ng mga taga-ilaya, taga-ibaba kami. Sa tingin naman ng mga taga-ibaba, taga-ilaya kami. 🙂

 

Ang kwento, dati talaga kaming taga-ilaya. Nakikitira kami noon sa isang bahay-kubo, tabi ng kalsada. Noong late ‘70s, nakapagpagawa ang aming ama ng isang sementadong bahay sa lupang mana niya sa ibaba, katabi ng bahay ng kanyang mga magulang. Iyon ‘yong bahay na kako nga ay nasa boundary. Paglipat namin, ang turing na ng mga taga-ilaya sa amin, Southerners, kumbaga. Mga taga-ibaba. Ang turing naman sa amin ng mga taga-ibaba, mga dayo. Mga likas na taga-ilaya.

 

Maitatanong, may malaki bang pagkakaiba ang dalawang baryo? Mayroon siguro. At least, sa panahong binabanggit ko, tila mayroon… Medyo iba ang taga-ilaya sa taga-ibaba noon.

 

Ang mga taga-ilaya, ang kabuhayan ay mas kiling sa pagbebenta ng mga kalakal na prutas at gulay. Pero, dahil mas malapit sila sa lungsod, mas malakas ang impluwensya sa kanila ng lungsod at ng malaking lungsod – ang Maynila. Mas maraming kabataan doong nagma-Maynila. Ang karamihan, ang mga eskwelahang pinapasukan, iyong mga sikat at mahal ang bayad. Ang pang–tuition nila pala, galing sa pinagbentahan ng niyog, abokado, ampalaya at patani. Dahil siguro sa ampiyas ng lungsod, mas abante ng konti ang mga pananamit at hilig sa musika ng mga taga-ilaya. At heto, mas leisurely sila kung maglakad. Hindi biro.

 

Kalakal na prutas, panluwas/ konaearth.com

 

Ang mga taga-ibaba naman, ang kabuhayan ay pagtatanim ng palay at mais, manukan at babuyan at pagtatanim din ng mga gulay at spices na pambenta. Pero dahil mas malapit sila sa bayan, mas doon din siguro galing ang impluwensya ng kultura at kaalaman nila. Nang panahong iyon, mas kakaunti ang nagko-kolehiyo sa ibaba. Iyong ilang nagma-Maynilang taga-roon, ang mga eskwelahan ay hindi gaanong kilala at di rin mahal ang matrikula. Mas uso sa ibaba ang magtapos lang ng high school ang kabataan at pagkatapos ay tutulong na sa magulang sa pagtatanim o pangangalakal.

 

Hindi pa pwedeng anihin/ commons.wikimedia.org

Pwede nang anihin/ nipahutgardens.com

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaya, di mo rin maiiwasang mapansing noon, di gaanong updated ang panlasa sa damit at musika ng mga kabataan sa ibaba. Pero, mas maraming maykaya roon – malalaki ang mga bodega nila ng butil, masagana kung sila ay maghanda sa mga okasyon at bago palagi ang sofa set nila sa mga bahay… Kung maglakad ang mga taga-ibaba ay mabibilis – siguro ay dahil magpapa-anak pa sila ng mga baboy, magpapa-ani pa sa mga pamintahan at maglilikom pa ng mga itlog na iluluwas. 😉

 

Sa kadahilang ang pamilya namin ay medyo itinuring na alien ng magkabilang panig, hati siguro ang naging impluwensya ng ilaya at ibaba sa amin. Karamihan sa aming magkakapatid ay natuto pang magtanim at mangalakal ng mga gulay at mahihilig pa sa halaman. Pero lahat kami, itinulak ng aming inang mag-aral. May mga pumasok sa bayan, may mga nag-aral sa lungsod. At halos lahat sa amin,  nakapag-Maynila. Malaking bagay iyon noon doon sa amin – ang makapagpa-pasok ng anak sa malaking lungsod… Tatlo lang sa pamilya ang masasabi kong may fashion sense – ang aming ina at dalawa sa aking mga kapatid. Minsan ay mabibilis kaming maglakad, kung minsan naman ay mababagal.

 

Hindi kaagad na-resolba ang isyu kung taga-ilaya o taga-ibaba kami. Tumagal iyon ng tumagal. Dalawang sets ng lokal na politiko ang nangangampanya lagi noon sa amin. Diplomatiko ang naging paraan ng mga magulang namin dito. Sa pagkaalam ko, ang aming ama ay sa ibaba bomoboto at ang aming ina naman ay sa ilaya. Nasa kolehiyo na yata kaming lahat nang ma-desisyunan ang usaping ito. Ang verdict, taga-ilaya raw kami. By that time, mas naka-lugar na kaming taga-ibaba kami,  doon na kami nasanay at andoon rin ang mas marami naming kamag-anak at kasabayan sa eskwela.

 

Kahit may geodetic findings na, magpasa-hanggang ngayon, taga-ibaba pa rin kami para sa mga taga-ilaya. Taga-ilaya pa rin kami para sa mga taga-ibaba. Pag ipinagtanong mo ang aming bahay sa kanto sa ilaya, sasabihin sa iyo ng mga tao doon, sumakay ka ng traysikel o maglakad pa-ibaba. Pag ipinagtanong mo naman sa may iskul sa ibaba kung saan ang amin, sasabihin sa iyo ng mga taga-roon, mag-traysikel o lumakad kang pa-ilaya.

 

Papunta roon/ orthodox.clara.net

 

Kung tutuusin, pareho naman silang tama. Ang sa amin ay banda roon talaga. 😉

 

Maglalako

 

Iba-ibang klase ng maglalako ang dumaraan sa lugar namin noon.

 

Masarap ang mainit na pandesal sa umaga/ http://www.flickr.com

Sa umaga, habang madilim-dilim pa, unang daraan ang maglalako ng tinapay. Malalaman ang pagdating niya sa kanyang sigaw, ‘Napoyt, napoyt!‘. Ang tinda niya ay pandesal at bonete. Nakabalot ang mga iyon sa telang katsang nakasilid sa kaing na siyang nakaatang sa likod ng maglalako. Dahil wala namang panaderya sa baryo namin, mabenta sa mga tao ang paninda niya. Lalo na pag ang mga tinapay na inilalako ay mainit-init pa.

 

Maaaga silang dumaan/ craftstew.com

Ang kasunod niya ay ang maglalako ng isda. ‘Isda, isda kayo riyan!’ iyon naman ang kanyang sigaw. Kadalasan, maraming bumibili sa mag-i-isda. Doon sa amin noon, isang beses isang linggo lang kung mamalengke ang isang pamilya. Lahat ng kinulang o naubusan na ng pang-ulam ay nag-aabang sa maglalako ng isda – kung hindi man makabili ng isang kilong tulingan o tambakol, makabili man lang ng isang takal ng alamang o apta.

 

 

Masarap din sa umaga/ foodnotebook.blogspot.com

Sa pagitan ng alas-nuwebe at alas-diyes, daraan ang maglalako ng puto at kutsinta.  Ang tunog ng torotot niya ang kanyang palatandaan. Potpot ang tawag naming mga bata doon. Siya ang maglalakong masipag naming abangan pag Sabado. Paborito naming  silip-silipin  ang bitbit niyang mga metal na bilog – lalagyan ng kutsinta sa isa at ng puto naman sa kabila. Bumibitin kami sa saya ng aming mga nanay para magpabili ng kutsinta. Kadalasan ay pinagbibigyan naman kami.

Minsan isang linggo, dumaraan ang maglalako ng kulambo at kumot.  Ang karaniwang daan niya ay sa pagitan ng alas-diyes at alas-dose.  ‘Kumot, kulambo, kumot, kulambo. Bili na kayo!‘. May paakyat at pababa pa ang tono ng kanyang pagsigaw. Dahil hindi naman pagkain ang tinda niya, kaming mga bata’y hindi gaanong interesado. Kapag andiyan na ang magku-kumot, tinatawag lang namin ang mga matatanda sa bahay. Tapos, takbuhan na kami uli para maglaro. Kung may pambili ang mga nanay at kung papayag ang maglalakong ito sa tawad, makakabenta siya.

 

Ang susunod ay ang maglalako ng ice cream na dumaraan bago mananghalian. Alam na alam naming lahat iyon dahil sa tunog ng kanyang bell. Sa unang kuliling pa lang noon, takbuhan na kami at papalibutan na namin agad ang kariton ng sorbetes. Iyon lang, madalas ding ayaw kaming bilihan ng aming mga nanay. Hindi nila sinasabi sa aming dahil mahal ang ice cream o dahil walang pera. Ang katwiran nila ay malapit nang kumain ng tanghalian at baka mawalan kami ng gana. Kaya ang pinepeste namin ay ang aming mga tatay o lola o mga tiyahin. Sukdulang mag-iiyak kami at maglupasay para bilihan.

 

Bida sa mga bata sa nayon ang mamang nagtitinda ng sorbetes/ my_sarisari_store.typepad.com

 

Tapos, dahil may gulong ang kariton ng ice cream, hilig naming  sundan ang magso-sorbetes – bimili man kami o hindi.   Susundan namin siya ng mga layong kalahating kilometro, bago babalik kami sa bahay at mag-aabang naman sa maglalako ng ice drop o popsicle.

 

Para sa amin, may pagka-corny ang ice drop vendor. Hindi kasing-sarap ng ice cream ang tinda niya at ang kanyang wooden box, bitbit lang niya sa likod . Pero, may bell din ang maglalakong ito, kaya suki rin niya kami. Pag tumunog na ang kanyang bell, ilalabas na namin ang mga pinagkatagu-tagong barya para ipambili ng ice drop. Kapag ang isang bata ay walang ipon, pwede pa rin siyang mag-iiyak para bilihan ng kanyang magulang. Habang humihikbi-hikbi, pwede niyang ikatwirang hindi na nga siya binilihan ng ice cream kanina tapos hindi pa siya bibilhan ng papsikel?

 

Masaya pag nagagawi ang mga caravan ng bangkito sa may amin/ filipinolifeinpictures.wordpress.com

Sa pagitan ng alas-dose at alas-dos, karaniwang dumaraan ang mga naglalako ng bilao, bangkito, walis, salamin at iba pang mga gamit sa bahay. Sila ang mga vendors na dalawang beses isang buwan lang kung gumawi sa lugar namin. Hindi nila isinisigaw kung ano ang kanilang paninda. Karaniwang makikita na lang namin silang namamahinga sa ilalim ng puno ng mangga. Kung minsan, nabibilihan ang mga paninda nila. Mas madalas ay hindi. Pero kaming mga bata, nakiki-salibuyboy habang idine-demo ang mga produkto – nakiki-upo kami sa mga bangkito at nakikigamit ng salamin.

 

Paminsan-minsan, may mga dumarayo rin sa aming mga nagtitinda ng damit o ng alahas o ng maliliit na furnitures, gaya ng tokador at aparador. Mga ala-una hanggang alas-tres ang daan nila sa lugar namin. Madalas, ibinebenta ng mga maglalakong iyon ang mga paninda nila  nang hulugan. Pero, bibihira pa rin ang bumibili.

 

Tagaroon lang sa amin ang magtitinda ng kakaning meryenda/skyscrapercity.com

Mga bandang alas-tres ang daan ng maglalako ng meryendang kakanin. Karaniwang dala niya ay suman, bitsu-bitso at karyokang may palamang monggo. Taga-roon lang siya sa amin, kakilala ng halos lahat at may mga regular na parokyano. Sa lahat ng maglalako, siya ang bukod-tanging pinapapasok ng bahay doon sa amin. Para sa mga bata, hindi siya kasing-sikat ng magtitinda ng ice cream. Pero, lagi pa rin naming hinihintay ang pagbaba ng bilaong kanyang sunung-sunong.

 

Pana-panahon ay may dumaraang naglalako ng tari ng manok at labaha para sa mga kalalakihan/ sabong.net.ph

Sa pagitan ng alas-tres at alas-singko, dumaraan ang maglalako ng sinturon, pitakang yari sa balat, labaha, tari ng manok, baraha, lanseta at iba pang mga kagamitang panlalaki. Sa oras na iyon, ang mga tatay ng pamilya na ang magkukulumpon sa ilalim ng puno ng mangga para suriin at tawaran ang mga paninda ng maglalako. Kaming malilikot na mga bata naman, nakatimo sa isang tabi. Nag-a-antay tawagin ng aming mga ama upang utusang kunin ang kanilang wallet para makapagbayad.

 

Sa mga napapanood kong pelikulang Ingles at sa mga nababasa kong Western books, ang door-to-door salesman ay pirming bihis na bihis at madalas nga ay naka-kurbata pa. Hindi ganoon ang itsura ng mga maglalakong dumaraan doon sa amin. Suot nila ay karaniwang damit lamang at madalas ay naka-sombrero o may tuwalyang takip sa ulo. Pero, hindi dahilan ang gayak nila para hindi sila tangkilikin sa lugar namin.

 

Sinusuyod ng mga maglalako ang mga kalsada at bahay-bahay sa mga daang papasok/filipinolifeinpictures.wordpress.com

 

Hinihintay ng marami doon sa amin ang mga maglalako, hindi lang dahil sa paninda nila,  kundi dahil na rin sa dala nilang kwento mula sa mga lugar na kanilang napuntahan at  napagtindahan.

 

Maalikabok at maputik ang mga kalsada noon. Halos lahat ng pupuntahan ay nilalakad lang/ babakoto.eu

 

Malayo ang palengke sa amin noon, wala pang sementadong daan at malalayo rin ang pagitan ng mga bahay-bahay. Mahalaga ang papel ng itinerant vendors o maglalako, sa mga lugar na tulad ng sa amin, para mai-ugnay ang mga tao roon sa mga kaganapan at mga uso sa labas. 🙂

 

* Huling binago ni Doon Po sa Amin noong ika-19 ng Nobyembre, 2010, para idagdag ang mga larawan sa post.